Ostatnia dynastia wolnej Rzeczypospolitej - Wazowie
Dynastia Wazów została założona przez regenta Szwecji Gustawa Wazę, syna szwedzkiego możnowładcy Eryka Johanssona, straconego w 1520 na rozkaz króla duńskiego Chrystiana II. Gustaw I objął tron w (1523).
Jego wnuk – Zygmunt III Waza został wybrany w 1587 na króla Polski, w Szwecji był zwalczany ze względu na wyznanie katolickie i w 1599 pozbawiony korony na rzecz stryja – Karola IX Sudermańskiego. Jednak synowie Zygmunta Władysław IV i Jan II Kazimierzpanujący w Polsce używali nadal tytułów królów Szwecji, co było jedną z przyczyn wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku.
Linia szwedzka panowała do abdykacji królowej Krystyny (córki Gustawa II Adolfa) w 1654 i wygasła wraz z jej śmiercią 9 kwietnia 1689. Linia polska skończyła się 16 grudnia 1672 na Janie II Kazimierzu (abdykował w 1668).
Zygmunt III Waza
Zygmunt III Waza (1566-1632), król polski od 1587, szwedzki 1592-1599. Syn Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta I Starego. Wybrany na króla polski dzięki poparciu ciotki, Anny Jagiellonki, i kanclerza J. Zamoyskiego, który pokonał w bitwie pod Byczyną (1588) wojska kontrkandydata do tronu, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Po objęciu tronu polskiego Zygmunt III Waza starał się o utrzymanie bliskich stosunków z habsburskim dworem cesarskim. Dwukrotnie żonaty - 1592 z Anną Habsburżanką, po śmierci której (1598) 1605 ożenił się z jej siostrą Konstancją. Zbliżenie króla do dynastii habsburskiej, rosnące wpływy kontrreformacji, odsuwanie od stanowisk państwowych dysydentów budziły niepokój szlachty. 1592 zwołano sejm inkwizycyjny, na którym król tłumaczył się ze swoich działań i złożył obietnicę, że bez zgody sejmu nie opuści Polski. Kulminacją konfliktu dworu ze stronnictwem szlacheckim był rokosz sandomierski (1605-1609). Po śmierci ojca, za zgodą sejmu polskiego, Zygmunt III Waza wyjechał do Szwecji, gdzie 1593 koronował się na króla szwedzkiego. 1599 utracił tron szwedzki na rzecz stryja, Karola IX Sudermańskiego. Spory dynastyczne o tron szwedzki stały się, obok różnic religijnych, ustrojowych, rozbieżnych interesów politycznych i ekonomicznych, jedną z przyczyn wybuchu wojen polsko-szwedzkich, rozpoczętych 1600 szwedzką wyprawą na Inflanty (wojny polsko-szwedzkie 1563-1721). W trakcie tzw. I dymitriady (1605-1606) król nie poparł ingerujących w wewnętrzne sprawy rosyjskie polskich możnowładców (J. Mniszcha, K. Wiśniowieckiego). Podczas II dymitriady (1609-1610) rozpoczął równocześnie wojnę przeciwko koalicji rosyjsko-szwedzkiej (1609). Po zwycięstwie nad siłami rosyjsko-szwedzkimi pod Kłuszynem (1610) odrzucił propozycję bojarów rosyjskich osadzenia na tronie w Moskwie swego syna, królewicza Władysława. Wybuchłe na nowo walki polsko-rosyjskie zakończyły się korzystnym dla Polski rozejmem w Deulinie (1619). Od 1613 Zygmunt III Waza, związany formalnym przymierzem z Habsburgami, inspirował najazd na Siedmiogród, w momencie gdy wojska księcia siedmiogrodzkiego Gabora Bethlena oblegały na początku wojny trzydziestoletniej Wiedeń (1619). Tym samym sprowokował konflikt z Turcją (klęska pod Cecorą 1620, obrona Chocimia 1621). Dążąc do pozyskania sojuszników przeciw Szwecji i Rosji, wyraził zgodę, by opiekę nad umysłowo chorym księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem sprawowali Hohenzollernowie brandenburscy, i 1611 przekazał im Prusy Królewskie w dziedziczne lenno. Zwolennik kontrreformacji, odmówił podpisania ustawy o obronie różnowierców, systematycznie odsuwał ich od funkcji państwowych. 1596 doprowadził do podpisania unii brzeskiej. W tym samym roku przeniósł królewski ośrodek władzy z Krakowa do Warszawy. Mecenas sztuki, przebudował Zamek Królewski w Warszawie, który od 1611 stał się główną rezydencją królów Polski.
Spośród trzech Wazów na tronie polskim największą estymą wśród szlachty cieszył się Władysław IV. Był to władca tolerancyjny, którego raził fanatyzm. Wielokrotnie popadał w konflikty z władzami duchownymi. Do najbardziej spektakularnych należał konflikt w 1643 roku pomiędzy królem a nuncjuszem apostolskim Filonardim o wyburzenie domów pod planowaną kolumnę Zygmunta III. Nuncjusz zagroził klątwą każdemu, kto weźmie udział w pracach rozbiórkowych. Król, nie zważając na protesty, nakazał domy rozebrać, a nuncjusza izolować, nie dopuszczając do niego żadnych petentów. Nuncjusz zmuszony został do opuszczenia Rzeczpospolitej. Król popadł również w zatarg z zakonem jezuitów, kiedy to jego brat Jan Kazimierz w 1643 roku bez zgody króla wstąpił do Towarzystwa Jezusowego. Rozgniewany król nakazał usunięcie jezuitów z zamku królewskiego.
Spośród trzech Wazów na tronie polskim największą estymą wśród szlachty cieszył się Władysław IV. Był to władca tolerancyjny, którego raził fanatyzm. Wielokrotnie popadał w konflikty z władzami duchownymi. Do najbardziej spektakularnych należał konflikt w 1643 roku pomiędzy królem a nuncjuszem apostolskim Filonardim o wyburzenie domów pod planowaną kolumnę Zygmunta III. Nuncjusz zagroził klątwą każdemu, kto weźmie udział w pracach rozbiórkowych. Król, nie zważając na protesty, nakazał domy rozebrać, a nuncjusza izolować, nie dopuszczając do niego żadnych petentów. Nuncjusz zmuszony został do opuszczenia Rzeczpospolitej. Król popadł również w zatarg z zakonem jezuitów, kiedy to jego brat Jan Kazimierz w 1643 roku bez zgody króla wstąpił do Towarzystwa Jezusowego. Rozgniewany król nakazał usunięcie jezuitów z zamku królewskiego.
Komentarze